Ansiklopedim.info

13 Åžubat 1925′te baÅŸlayan ve merkezi Diyarbakır olan ayaklanma. Cumhuriyetin ilk yıllarında uygulanan politikalar, DoÄŸu Anadolu’da çeÅŸitli muhalefet odakları oluÅŸturmuÅŸtu. Bu muhalefet odaklarından Kürt Ä°stiklâl Komitesinin çalışmaları açığa çıkarıldıktan sonra, örgütün önde gelen yöneticilerinin çoÄŸu tutuklandı. Ama örgütçe daha önce yürütülen propagandanın etkisiyle, birçok yörede ayaklanma hazırlıkları baÅŸladı. Örgütle yakın iliÅŸki içinde olan ve aynı doÄŸrultuda çalışmalar yürüten Åžeyh Sait’e baÄŸlı kiÅŸilerin Diyarbakır’ın Piran köyünde jandarmalarla 13 Åžubat 1925′te girdiÄŸi çatışma, kısa sürede geniÅŸleyerek yaygın bir ayaklanmanın kıvılcımını oluÅŸturdu. Darahini’yi basarak valiyi ve öteki görevlileri tutuklayan Åžeyh Sait, halkı din adına ayaklanmaya çağırdı. Bunun üzerine hükûmet doÄŸu illerinde sıkıyönetim ilân etti.

Ayaklanmacıların üzerine gönderilen ordu birlikleri, Diyarbakır’a çekilmek zorunda kaldı. Olayların hızla geliÅŸmesi karşısında, 4 Mart 1925′te Takrir-i Sükûn Kanunu kabul edildi. Ankara ve Diyarbakır’da Ä°stiklâl Mahkemeleri kuruldu. Askerî birlikler, Åžeyh Sait ve adamlarını ele geçirdi. Haklarında ölüm cezasına karar verildi. Bu ayaklanmayla ortaya çıkan geliÅŸmeler, çok partili yaÅŸama geçiÅŸ yönünde atılan adımların kesintiye uÄŸramasına neden oldu. Ayaklanmaya karıştığı gerekçesiyle Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası 3 Haziran 1925′te kapatıldı.