ÇERKEZ ETHEM
| İndeks: Ç |
(1886 Bandırma – 1948 Amman, Ãœrdün) Kuva-yî Seyyare’nin ünlü bir komutanı. Kafkasya’dan göç edip Marmara bölgesine yerleÅŸen Ali Beyin beÅŸ oÄŸlundan en küçüğüdür. AÄŸabeyleri ReÅŸit ve Tevfik Beyler gibi asker olmak istedi. Oldukça düzensiz bir eÄŸitim aldı. EÄŸitimini tamamlayınca çeÅŸitli cephelerde savaÅŸtı. Ä°zmir’in Yunanlılar tarafından iÅŸgal edilmesi üzerine, Tevfik ve ReÅŸit Beylerle görüşen Rauf Bey, Çerkez Ethem’in Salihli’de gizli bir direniÅŸ örgütü kurmasını istedi. Çerkez Ethem bu görevden sonra çok sayıda çatışmaya katılarak, Yunan askerleri ve Ahmet Anzavur isyanına karşı baÅŸarılar elde etti. Ayrıca bu bölgede patlak veren ayaklanmaları da bastırdı. Tüm bu baÅŸarıları halk ve TBMM tarafından takdir edildi.
Çerkez Ethem, KurtuluÅŸ Savaşı öncesinde baÅŸarılarıyla dikkat çeken biriydi. Çerkez Ethem hem yöresini hem de çevresini Yunanlılara karşı savundu. Dağınık biçimde bulunan çeteleri de kendi bünyesinde topladı. Batı Anadolu’da önemli bir güç hâline geldi. Düzenli ordunun kuruluÅŸuna deÄŸin çok önemli baÅŸarılarda bulundu. BaÅŸarılarından dolayı kendisine “Umum Kuva-yî Seyyare ve Kütahya Havalisi Komutanlığı” unvanı verildi. Ali Fuat (Cebesoy) Beye baÄŸlandı.
Ancak çok önemli bir konuma getirilince Çerkez Ethem başına buyruk davranmaya baÅŸladı. Halktan para toplayıp istediÄŸi gibi davranıyordu. Bu dönemde Anzavur ayaklanmasını, Yozgat-Yenihan-Düzce ayaklanmasını, Ä°zmit ayaklanmasını bastırması ve Yunanlılara Demirci’de ilk büyük darbeyi atması ününü artırdı. TBMM tarafından ulusun kurtarıcısı ilân edildi ve rütbesiz ilk millî kuvvet kahramanı oldu.
TBMM bu düzenli orduya geçme kararı aldığı zaman, Çerkez Ethem’in aÄŸabeyleri TBMM’den çok daha üst konumlarda unvanlar istemeye baÅŸladılar. Ayrıca bazı milletvekilleri Çerkez Ethem’i Mustafa Kemal’in yerine yeni bir önder olarak görmeye baÅŸladı. Ali Fuat PaÅŸa, Batı Cephesi Komutanlığı’ndan ayrılınca, Ä°smet Beyle karşı karşıya kaldı. Ä°smet Bey ilk olarak Çerkez Ethem’in yetkilerini kıstı ve onu yasalara uymaya zorladı. Çerkez Ethem bu durumu kabul etmedi ve yaptığı hiçbir iÅŸ hakkında bilgi verme gereÄŸi görmeyerek başına buyruk davranmayı sürdürdü. Bunun üzerine TBMM baÅŸkanı sıfatıyla Mustafa Kemal, Çerkez Ethem’i yanına alarak Ä°smet Beyle görüşmek üzere yola çıktı. Çerkez Ethem, Mustafa Kemal’i yarı yolda bırakıp kaçtı.
TBMM son bir giriÅŸim olarak, Çerkez Ethem’in aÄŸabeyini devreye soktuysa da baÅŸarılı olamadı. Bunun üzerine bir kararname yayımlanarak, I. Kuva-yî Seyyare ve öteki birliklerin kayıtsız ÅŸartsız TBMM yasalarına uymak zorunda olduÄŸu ve en yüksek mercinin baÅŸkomutanlık olduÄŸu ilân edildi. Çerkez Ethem Ankara’nın bu kararını dinlemeyince, kuvvetlerinin üzerine Ä°zzettin (Çalışlar) Bey gönderildi. Bozguna uÄŸrayan Çerkez Ethem ve birliÄŸi Gediz’e çekildi. Bu arada Sadrazam Damat Ferit PaÅŸaya baÅŸvurarak onun adına çalışmak istediÄŸini bildirdi. Ä°stanbul Hükûmeti’nin de desteÄŸiyle I. Ä°nönü Savaşı sırasında Ä°zzettin Beyin birliklerine saldırdı. Bu yüzden vatan haini ilân edildi. Ä°nönü SavaÅŸları’nın zaferle sonuçlanması üzerine ona baÄŸlı birlikler dağılmaya baÅŸladı. SavaÅŸma gücünü böylece yitiren Çerkez Ethem Yunanlılara sığındı. Ä°zmir kurtarılmadan önce de Atina’ya geçti. TBMM kendisi ve aÄŸabeylerini “vatan haini” ilân edip vatandaÅŸlıktan çıkardı. 1938′de çıkarılan af sonunda Çerkez Ethem’in aÄŸabeyleri Tevfik ve ReÅŸit beyler Türkiye’ye döndü. Çerkez Ethem dönmeyip yaÅŸamının geri kalanını Umman’da geçirdi ve orada öldü.
